Istana Tengku Anjang Zahab terunggul di Asia Tenggara

ISTANA Tengku Anjang Zahab ini dibina pada akhir tahun 1880 iaitu semasa pemerintahan Tengku Chik Haji dan beliau merupakan Raja Palembang yang ketiga. Tengku Chik mendirikan istana ini di lokasi yang agak jauh dari Kota Palembang disebabkan istana lama di sana terbakar pada tahun 1844. Pusat pemerintahan yang baru ini terletak berhampiran dengan Sungai Besut dan orientasinya menghadap sungai.

Sejarah dan asal-usul pembinaan

Menurut sejarah, Istana Tengku Anjang Zahab ini dibina oleh Tengku Chik Haji lebih kurang 10 tahun lebih awal daripada Masjid Kampung Raja, yang berada di hadapan istana tersebut. Reka bentuk pembinaan istana ini dipengaruhi oleh seni bina Siam, Riau dan Islam. Namun begitu pengaruh Riau amat ketara pada reka bentuk istana ini kerana Tengku Chik adalah kerabat di raja Riau.

Perancangan dan konsep reka bentuk

Istana ini terdiri daripada kelompok rumah yang berasingan dan disambungkan dengan titian antara satu rumah ke rumah yang lain. Namun begitu, istana ini terbahagi kepada dua kelompok iaitu istana puteri dan rumah pengasuh.

Istana puteri ini terdiri daripada ruang balai rong atau ruang hadapan yang berfungsi sebagai tempat berkumpul para pentadbir istana untuk menjalankan sebarang perbincangan, rumah ibu atau ruang tengah adalah ruang peribadi hanya untuk kaum keluarga sahaja seterusnya rumah dapur dan ruang laluan. Rumah pengasuh pula mempunyai rumah ibu, selasar dan rumah belakang serta ruang jemuran.

Elemen reka bentuk dan bahan binaan

Keseluruhan istana ini dibina daripada kayu cengal dan bumbungnya dibina secara dua lapis dan dikenali sebagai bumbung limas Belanda. Tangga di dalam istana ini secara keseluruhannya mempunyai bentuk yang sama. Namun begitu reka bentuknya agak ringkas dan boleh disesuaikan menurut keadaan dan kegunaannya.

Dinding kayu bagi rumah puteri amat menarik yang menggunakan kaedah pemasangan janda berhias dan tindih kasih manakala bagi rumah pengasuh pula ialah daripada dinding sasa secara tindih kasih serta berbentuk menegak dan dibina dari kayu cengal.

Pintu istana ini pula dihiasi dengan kelarai yang bermotifkan tumbuhan-tumbuhan. Istana ini tidak mempunyai pembukaan yang banyak kecuali pada rumah pengasuh dan agak kecil ukurannya iaitu lebih kurang empat kaki dari paras lantai.

Struktur pembinaan berdasarkan kepada struktur tiang rasuk dan alang tetapi kesemua tiang yang digunakan dibina daripada kayu cengal. Kedudukan aras lantainya lebih kurang lima kaki tinggi dari permukaan tanah dan berbeza dari rumah tradisional biasa.

Kesimpulan

Istana Tengku Anjang ini menggambarkan seni bina yang dianggap unik bukan sahaja dari aspek kronologi sejarahnya tetapi juga dari aspek reka bentuk terutamanya dari aspek penggabungan seni bina pelbagai bahasa. Ia memaparkan hasil karya seni bina yang berbeza dan merupakan hasil warisan seni bina terunggul di rantau Asia Tenggara ini.

Oleh Prof. Dr. Mohamad Tajuddin Mohamad Rasdi

Prof. Dr. Mohamad Tajuddin Mohamad Rasdi ialah Pengarah Pusat Kajian Alam
Bina Dunia Melayu (Kalam), Fakulti Alam Bina Universiti Teknologi Malaysia (UTM), Skudai, Johor.

Utusan Malaysia 13 September 2007